Phalloplastiek

Legenda

Wat is een phalloplastiek

Wat de phalloplastiek precies inhoudt, hoe de voorbereiding op de operatie verloopt en wat er na de ingreep te verwachten is, wordt hieronder toegelicht. Aan bod komen de gang van zaken rond de operatie, de risico’s van de ingreep, de postoperatieve periode en eventuele corrigerende operaties (secundaire correcties). Bij de Gender Clinic wordt een phalloplastiek zonder plasbuisverlenging uitgevoerd, met gebruik van huid uit de flank en in combinatie met een scrotoplastiek.

Informatie over de phalloplastiekoperatie

Een phalloplastiek is een operatieve ingreep waarbij een penis (phallus) wordt gevormd met behulp van weefsel dat elders uit het lichaam wordt genomen, bijvoorbeeld uit de arm, het been of de flank. De keuze van de operatietechniek is afhankelijk van de lichamelijke kenmerken en persoonlijke wensen van de patiënt.

De phallus kan worden gecreëerd met of zonder verlenging van de plasbuis. Een phalloplastiek met plasbuisverlenging brengt een groter risico op complicaties met zich mee (ongeveer 50%) in vergelijking met een ingreep zonder plasbuisverlenging (ongeveer 5%). Bovendien biedt een verlengde plasbuis geen garantie op de mogelijkheid om staand te kunnen plassen.

Intake en kennismaking

Voorbereiding op de operatie

Voorafgaand aan de operatie vindt een gesprek plaats met de plastisch chirurg. Tijdens dit gesprek worden de wensen van de patiënt besproken, wordt informatie gegeven over de risico’s en mogelijke complicaties van de ingreep, en wordt lichamelijk onderzoek verricht.

Lichamelijk onderzoek

De plastisch chirurg beoordeelt de huid en bepaalt van welke locatie (bijvoorbeeld de onderarm of de flank – het gebied tussen oksel en bekken) het huidweefsel het meest geschikt is voor de constructie van de penis.

Voorbereidingen door de patiënt

• Het is belangrijk om een BMI tussen de 18 en 30 te hebben om het risico op complicaties tijdens of na de operatie te verkleinen.
• Roken dient volledig gestopt te worden. Nicotine vernauwt de bloedvaten, wat het herstel van de operatiewonden negatief kan beïnvloeden. Indien bij oproep voor de operatie blijkt dat er nog wordt gerookt, kan dit reden zijn om de ingreep uit te stellen of te annuleren. Bij twijfel kan een rooktest worden uitgevoerd.
• Voor de herstelperiode na de operatie wordt aangeraden om vooraf het volgende in huis te halen:
  • Strak aansluitende onderbroeken die steun geven aan het operatiegebied en het mogelijk maken om de penis naar beneden te dragen.
  • Paracetamol voor pijnstilling.

Niet-medische alternatieven

Het aanpassen van het lichaam hoeft niet per se via een operatieve ingreep te gebeuren. Er bestaan ook niet-medische opties om genderdysfore gevoelens te verlichten. Meer informatie hierover is te vinden op de website van GenderAid.

Hormoongebruik

Het gebruik van hormonen kan gewoon worden voortgezet; ook de dosering blijft ongewijzigd.

Opname op de verpleegafdeling

Op de dag van de operatie vindt opname plaats op de verpleegafdeling. Op deze afdeling wordt verbleven met meerdere personen; er zijn geen twee- of eenpersoonskamers beschikbaar.

Vooronderzoek bij gebruik van huid uit de flank

Indien bij de phalloplastiek huid van de flank wordt gebruikt, wordt vooraf een echografie van dit gebied uitgevoerd. Met deze echografie wordt de ligging van de slagaders en zenuwen onder de huid in kaart gebracht. Op basis van deze informatie wordt bepaald welk huiddeel geschikt is voor de constructie van de penis. Daarnaast wordt de gevoeligheid van het gebied getest. Bij gebruik van huid uit de onderarm is dit onderzoek niet nodig, omdat de ligging van de slagader in dat gebied bekend is.

Toediening van bloedverdunners

Ter voorkoming van trombose (vorming van bloedpropjes) wordt tijdens de opname dagelijks een injectie met bloedverdunners toegediend.

Voorbereiding op de operatie 

Tot acht uur vóór de operatie mag normaal worden gegeten. Tot twee uur vóór de operatie mogen nog heldere vloeistoffen worden gedronken, zoals water, koffie en thee (zonder melk, suiker is toegestaan), sap zonder vruchtvlees, aanmaaklimonade of frisdrank.

Voor de ingreep wordt de patiënt door een verpleegkundige naar de operatiekamer begeleid. Onder de operatiejas mag geen kleding worden gedragen. Sieraden, piercings, gebitsprothesen en/of gebitsplaatjes dienen te worden verwijderd.

De operatie en operatietechnieken

De operatieduur bij toepassing van de gebruikelijke techniek bedraagt ruim drie uur. In de meeste gevallen kan de ingreep in één operatiesessie worden voltooid. De phalloplastiek wordt uitgevoerd door een plastisch chirurg in samenwerking met een uroloog.

Een phalloplastiek kan zowel met als zonder verlenging van de plasbuis worden uitgevoerd. Binnen de Gender Clinic wordt uitsluitend gewerkt met de techniek zonder plasbuisverlenging, waarbij de urine-uitgang zich achter de balzak bevindt. Bij een techniek met plasbuisverlenging eindigt de plasbuis in de top van de penis.

Een verlengde plasbuis gaat gepaard met een verhoogd risico op complicaties (circa 50%) en biedt geen garantie op het kunnen urineren in staande positie. Voor deze techniek kan eventueel verwezen worden naar het Amsterdam UMC.

Start van de operatie

De ingreep begint met het voorbereiden van het bestaande genitale gebied door de uroloog, zodat de nieuwe phallus hierop aangesloten kan worden. Tegelijkertijd wordt door de plastisch chirurg het benodigde huidweefsel losgemaakt van de onderarm, het bovenbeen of de flank.

Vervolgens wordt een urinekatheter ingebracht: een dun slangetje dat via de plasbuis wordt geplaatst om urine af te voeren tijdens en na de ingreep.

Vorming van de balzak

Bij een phalloplastiek zonder plasbuisverlenging worden de clitoris en de binnenste en buitenste schaamlippen losgesneden. Vervolgens worden de buitenste schaamlippen en de huid van de schaamheuvel naar elkaar toegebracht en gehecht. Zo wordt de balzak gevormd en is het genitale gebied voorbereid op aansluiting van de phallus. De plasbuis komt hierbij onder de balzak uit.

Vorming van de schacht van de phallus

De schacht van de phallus kan worden gevormd met behulp van huid afkomstig van verschillende donorlocaties. Er zijn drie gangbare technieken:

1. Free Radial Forearm Flap (FRFF) – huid uit de onderarm
2. Anterolateral Thigh Flap (ALT) – huid uit het bovenbeen
3. Superficial Circumflex Iliac Artery Perforator Flap (SCIP) – huid uit de flank

De keuze voor een techniek hangt af van individuele anatomische kenmerken en medische overwegingen.

Complicaties en risico’s tijdens en na de operatie

Complicaties kunnen zich voordoen ondanks een correct uitgevoerde ingreep. De kans op complicaties is afhankelijk van de gekozen techniek. Bij een phalloplastiek zonder plasbuisverlenging bedraagt de kans op complicaties gemiddeld 5%.

Mogelijke complicaties:

• (Na)bloeding: komt meestal direct na de operatie voor. In sommige gevallen is een tweede operatie noodzakelijk om de bloeding te stelpen.
• Open gaan van wonden: hechtingen kunnen vroegtijdig loslaten, waardoor wonden opengaan. Goede wondverzorging is van belang; herhechten is doorgaans niet mogelijk.
• Gestoorde wondgenezing: wondproblemen treden vaak op rond de hechtingen, met name bij rokers, maar kunnen ook bij niet-rokers voorkomen. De genezing verloopt meestal spontaan, maar kan langzaam zijn. Regelmatig spoelen met lauw water en droogdeppen wordt aangeraden.
• Afstervend weefsel (necrose): indien huidweefsel onvoldoende doorbloed is, kan necrose ontstaan. Rokers lopen hierbij een verhoogd risico. Dit kan tijdens of na de operatie optreden. In sommige gevallen is een aanvullende ingreep nodig.
• Infectie: ondanks steriele werkomstandigheden bestaat altijd een kans op wondinfectie, zowel tijdens opname als thuis. Bij roodheid, warmte, afscheiding of koorts dient contact te worden opgenomen met de plastisch chirurg.
• Plasproblemen – Vernauwde plasbuis (stenose): de plasbuis kan vernauwen, waardoor urineren moeizaam verloopt. Behandeling bestaat meestal uit het herhaaldelijk oprekken van de plasbuis; soms is een operatie vereist. Zonder plasbuisverlenging is de kans op stenose ongeveer 5%.
• Plasproblemen – Fistelvorming: een fistel (ongewenste verbinding tussen plasbuis en huid) kan optreden. De kans bedraagt circa 5% bij technieken zonder plasbuisverlenging. Behandeling via een chirurgische ingreep is mogelijk.
• Plasproblemen – Nalekken: nalekken komt regelmatig voor, zelfs na een technisch geslaagde plasbuisverlenging. Op de polikliniek kan instructie worden gegeven over het leeg masseren van de plasbuis.
• Verlies van gevoel of orgasmevermogen: het is niet te voorspellen of het gevoel in de volledige phallus terugkeert. Zenuwen uit de donorhuid en uit de voormalige clitoris moeten opnieuw uitgroeien, wat een langdurig en individueel proces is. Leeftijd en rookgedrag zijn hierbij bepalende factoren. In zeldzame gevallen treedt verlies van orgasmevermogen op.

Let op:
Ook op de plaats waar de donorhuid is weggenomen (onderarm, bovenbeen of flank) kunnen complicaties optreden, zoals een ontsteking of nabloeding.

Verblijf op de verpleging na de operatie

Dag 1 na de operatie

Gedurende de eerste dagen na de operatie is bedrust noodzakelijk. Er wordt geadviseerd zo veel mogelijk op de rug te blijven liggen om de wondgenezing te bevorderen en zwelling te verminderen. Zitten is toegestaan, maar liggen of slapen op de zij wordt afgeraden.

De wonden worden dagelijks gereinigd. Alle lichamelijke verzorging vindt plaats in bed. Medicatie bestaat uit pijnstillers, een laxerend middel ter bevordering van de stoelgang (Movicolon), en een middel tegen blaaskrampen (Oxybutynine). Er geldt geen aangepast dieet; een normaal voedingspatroon mag worden aangehouden.

Op de eerste dag na de operatie wordt bloed afgenomen om het bloedverlies tijdens de ingreep te controleren.

Dag 2 na de operatie

Indien tijdens de operatie één of meerdere wonddrains zijn geplaatst, wordt nu beoordeeld of deze verwijderd kunnen worden. Verwijdering is mogelijk wanneer de drain nauwelijks nog bloed of wondvocht afvoert.

Dag 3 en 4 na de operatie

Na goedkeuring van de arts mag de fysieke activiteit worden uitgebreid. In de meeste gevallen mag de patiënt vanaf deze dag uit bed komen en plaatsnemen op een stoel of postoel. In de daaropvolgende dagen wordt het bewegen verder opgebouwd.

Dag 5 na de operatie

Op de vijfde dag wordt het verband rondom de phallus verwijderd. Ter ondersteuning wordt een netbroekje aangetrokken, dat zorgt voor stabiliteit. De phallus dient bij voorkeur recht naar beneden gedragen te worden. Vanaf dit moment mag weer volledig worden bewogen.

Vanaf dag 6

Vanaf dag zes is volledige mobiliteit toegestaan. Wanneer de patiënt voldoende zelfstandig is, in staat is de wonden zelf te verzorgen en de stoelgang weer op gang is, kan in principe ontslag plaatsvinden. De behandelend arts bepaalt wanneer dit medisch verantwoord is.

Ontslag uit de kliniek

Bij een phalloplastiek zonder plasbuisverlenging vindt ontslag doorgaans plaats zonder katheter. Bij ontslag worden de volgende zaken meegegeven:

• Recepten voor medicatie:
  • Pijnstillers
  • Medicatie tegen blaaskrampen
  • Eventueel aanvullende medicatie indien van toepassing
• Verzorgingsmateriaal voor wond- en/of katheterzorg
• Instructies voor thuiszorg van het wondgebied
• Afspraakbevestigingen voor poliklinische controles

De medicijnen kunnen worden opgehaald bij de eigen apotheek. Thuis is het belangrijk om het wondgebied goed schoon te houden. Uitleg hierover wordt gegeven door de verpleegkundige vóór ontslag.

Poliklinische controle

Na ontslag vinden vervolgafspraken plaats op de polikliniek:

• Bij de uroloog – voor evaluatie van de plasfunctie
• Bij de plastisch chirurg – voor beoordeling van de genezing van de phallus

Nazorg en herstel na de operatie

Controleafspraken

Na de operatie vinden er regelmatige controles plaats bij de plastisch chirurg en de uroloog.

• De plastisch chirurg beoordeelt het uiterlijk en de genezing van de phallus en de operatiewonden.
• De uroloog controleert de plasfunctie en de plasbuis. Deze beoordeling gebeurt aan de hand van plastesten en vragenlijsten.

Indien zich complicaties voordoen, kunnen aanvullende of versnelde controleafspraken noodzakelijk zijn.

Wondverzorging en rookadvies

Het is van groot belang om de wonden te verzorgen volgens de instructies die zijn gegeven door de verpleegkundige.

Daarnaast wordt sterk geadviseerd om gedurende minimaal drie maanden na de operatie niet te roken. Roken vermindert de doorbloeding, vertraagt de wondgenezing en verhoogt het risico op complicaties, zoals infectie en afstervend weefsel.

Herstelfase: activiteiten en beperkingen

Week 1–2: rust nemen en wondbescherming

• Neem voldoende rust en vermijd overmatige lichamelijke inspanning.
• De pijn is meestal goed te onderdrukken met paracetamol.
• Enkele dagen na de operatie is kort douchen toegestaan.
• Zwemmen, baden en saunabezoek zijn gedurende de eerste twee weken niet toegestaan, om te voorkomen dat hechtingen voortijdig oplossen en wonden open gaan.

Week 1–6: geen zware belasting

• Gedurende de eerste zes weken wordt zwaar tillen en sporten afgeraden. Fysieke inspanning in deze periode kan leiden tot bloedingen, overmatige vochtophoping of vertraagde wondgenezing. Ook kan littekenvorming verergeren.

Week 1–6: ondersteuning van de phallus

• Het dragen van een strakke onderbroek of netbroekje gedurende zes weken is noodzakelijk. Dit biedt steun aan het operatiegebied en zorgt ervoor dat de phallus in een rechte, naar beneden gerichte positie blijft, wat belangrijk is voor het uiteindelijke cosmetische resultaat.

Seksualiteit

Seksualiteit blijft voor veel mensen na een phalloplastiek een belangrijk aspect van het leven. Zodra de penis voldoende is hersteld, wordt seks mogelijk. Volgens de geldende richtlijnen kan dit doorgaans vanaf ongeveer drie maanden na de operatie. Het wordt aanbevolen dit onderwerp te bespreken tijdens de nacontroles bij de plastisch chirurg.

Seksuele opwinding en het ervaren van orgasmes kunnen na een phalloplastiek anders zijn dan voorheen. De clitoris ligt onder de huid verborgen, waardoor stimulatie lastiger kan zijn. De meeste mensen ervaren na de phalloplastiek echter nog steeds seksuele opwinding en kunnen een orgasme bereiken, zowel bij masturbatie als met een partner. Penetratie is zelden mogelijk zonder hulpmiddelen, zoals een erectieprothese.

Gedurende het gehele behandeltraject wordt er met de psycholoog gesproken over seksualiteit en mogelijke problemen die zich kunnen voordoen. Ook de endocrinoloog bespreekt de invloed van hormonen op de seksuele beleving. Belangrijke aandachtspunten zijn onder andere wat als prettig wordt ervaren, de wens of aanwezigheid van een partner, en het voeren van gesprekken met partner(s) over seksuele wensen.

Vragen en contact

Na ontslag kunnen bij vragen die betrekking hebben op de operatie tijdens kantooruren contact worden opgenomen met de Gender Clinic via telefoonnummer 088 891 00 19. Ook is het mogelijk om een e-mail te sturen naar info@genderclinic.nl.

Daarnaast kan er een bericht worden gestuurd via het patiëntenportaal.

Neem contact opPatiëntenportaal

Vergoedingen

Op dit moment wordt de phalloplastiek vergoed door de zorgverzekeraar. De aanvraag voor vergoeding wordt digitaal ingediend, mits wordt voldaan aan de criteria voor deze ingreep. Na goedkeuring van de zorgverzekeraar wordt de operatie ingepland.

De vergoeding van vervolgoperaties, zoals secundaire correcties of het plaatsen van een erectie- en/of testikelprothese, verschilt per jaar en per zorgverzekeraar. Het is aan te raden hierover zelf contact op te nemen met de eigen zorgverzekeraar.

Let op: zorgverzekeraars kunnen om een verklaring vragen waarin wordt bevestigd dat de sociale en hormonale fase succesvol is doorlopen. Deze verklaring wordt verstrekt door het Genderteam.